Plato Santral la se pi gwo plato an Ayiti. Vas teritwa sa a, ki sitiye nan rejyon santral peyi a, se yon zòn anblèmatik nan anviwònman Ayisyen an, ki rich an resous natirèl, istwa ak potansyèl agrikòl. Nan atik sa a, nou pral eksplore karakteristik plato sa a ki fè li yon rejyon esansyèl pou konprann Ayiti.
Li atik la an :
Plato Santral la an Ayiti se yon vas rejyon ki sitiye sitou nan depatman Sant lan. Li karakterize pa yon plèn enteryè ki antoure ak mòn, miyò chèn Matheux nan lwès la ak chèn Trou d’Eau nan lès la.
Travèse pa plizyè rivyè, tankou Rivyè Artibonit la, li jwe yon wòl estratejik pou agrikilti gras a tè fètil li yo ak resous dlo li yo. Jewografi li fè li yon espas enpòtan tou pou prezèvasyon ekosistèm lokal yo.
Plato Santral la se yon zòn kle pou agrikilti an Ayiti. Gras a tè fètil li a, li itilize pou kiltive anpil manje, tankou:
- Mayi, yon sereyal esansyèl nan rejim alimantè lokal la.
- Pwa, ki se yon sous pwoteyin enpòtan pou Ayisyen yo.
- Fwi twopikal, tankou mango, bannann ak fwi Citrus, ki devlope byen nan klima favorab sa a.
Pratik agrikòl yo toujou tradisyonèl la, men yo bay yon revni pou plizyè milye fanmi k ap viv nan rejyon an. Sepandan, ewozyon tè ak deforestasyon reprezante gwo defi ki mande solisyon dirab.
Anplis enpòtans agrikòl li, Plato Santral la se lakay yon byodiversite inik. Forè li yo, byenke menase, se abita pou anpil espès bèt ak plant. Rejyon an se yon rezèvwa dlo dous enpòtan tou, gras a rivyè li yo ak wòl li nan alimante Baraj Péligre a, ki esansyèl pou irigasyon ak pwodiksyon elektrisite an Ayiti.
Plato Santral la se yon sit istorik tou. Pandan Revolisyon Ayisyen an, rejyon sa a te sèn plizyè batay desizif. Pwòch li ak mòn yo te bay konbatan yo yon refij estratejik.
Jodi a, rès epòk sa a ak tradisyon lokal yo temwaye enpòtans istorik ak kiltirèl Plato Santral la. Li konnen tou pou festival lokal li yo, ki reyini kominote yo epi selebre richès eritaj yo a.
- Sifas: Apeprè 5,000 km², sa ki fè li youn nan pi gwo zòn plat nan peyi a.
- Altitid mwayèn: Plato a monte rive nan yon altitid 600 a 1 000 mèt anwo nivo lanmè.
- Popilasyon: Plis pase 1 milyon moun ap viv nan rejyon sa a, gaye nan zòn iben ak riral yo.
- Klima: Yon klima twopikal ki favorize yon gwo divèsite nan rekòt agrikòl.
Malgre enpòtans li, Plato Santral la fè fas ak plizyè defi. Ewozyon tè ki koze pa deforestasyon menase fètilite tè a, alòske aksè limite a enfrastrikti modèn ap anpeche devlopman nan rejyon an.
Moun ki rete nan Plato Santral la ap travay aktivman pou prezève tè yo epi amelyore kondisyon lavi yo. Inisyativ rebwazman, pwogram devlopman riral ak pwojè edikasyon ap dewoule pou satisfè bezwen lokal yo epi amelyore valè teritwa sa a.
Plato Santral la se pi plis pase yon senp rejyon jewografik nan Ayiti; Se yon kote lanati, istwa ak kilti reyini ansanm pou fòme idantite peyi a. Li reprezante defi ak opòtinite ki defini Ayiti, tout pandan l ap ofri yon aperçu sou gwo potansyèl li.
Si ou gen nenpòt anekdòt oubyen souvni ki gen rapò ak Plato Santral la, pataje yo nan kòmantè yo pou anrichi dekouvèt kolektif sa a!
Facebook : https://www.facebook.com/haitiwonderland
Youtube : https://www.youtube.com/@haitiwonderland
Instagram : https://www.instagram.com/haitiwonderland/
Twitter : https://twitter.com/haitiwonderland
Linkedin : https://www.linkedin.com/in/haitiwonderland/
Ayiti, yon peyi Karayib ki gen yon istwa konplèks ak yon peyizaj varye, souvan yo wè nan kliche ki pa reflete richès ak divèsite kilti li ak pèp li. Twò souvan, nou bliye wè Ayiti nan tout grandè li, kòm yon nasyon ki gen yon eritaj inik, yon rezistans enpresyonan ak yon potansyèl ki poko eksplwate. Nan atik sa a, nou pral kraze estereyotip epi prezante w yon lòt bò peyi Dayiti, ki plen bèlte, istwa ak espwa.
René Depestre te fè premye rankont li ak solèy ayisyen an nan dat 29 out 1926 nan Jakmèl, yon gwo vil bò lanmè nan sidès Ayiti ki te akeyi nesans li. Li fè etid prensipal li ak Frè Enstriksyon Kretyen Jakmèl. Apre lanmò papa l an 1936, li kite manman l ak frè ak sè l pou l viv ak grann manman l. Li te fè etid segondè li nan lekòl segondè Alexandre Pétion nan Pòtoprens an 1944. Jodi a, li abite an Frans, peyi natiralizasyon li pandan plizyè deseni, e li rete yon gwo espri kreyatif, entelektyèl ak gwo temwen nan yon epòk trè. enpòtan nan istwa imen.
Abòne ak bilten nou an pou w rete enfòme de tout aktivite nou yo ak aktyalite sou Ayiti.
Avèk dlo kristal li yo, plaj sab amann ak klima twopikal, Ayiti se yon destinasyon rèv pou rayisab lanmè Peyi a plen ak plaj nan syèl la ki atire tou de touris etranje ak rezidan lokal yo. Men yon seleksyon nan plaj ki pi vizite ann Ayiti, yo chak ofri yon eksperyans inik.
Dezyèm edisyon Fwa Liv Pòtoprens la pwograme vandredi 13 desanm 2024 la nan lokal Enstiti Fransè an Ayiti, soti 9è nan maten pou rive 3è nan apremidi. “Politik, diktati ak literati an Ayiti” se tèm yo chwazi pou dezyèm edisyon sa a. "Nou te chwazi tèm sa a akòz otè ansyen yo ki ta dwe avèk nou pou edisyon sa a. Tèm sa yo trè prezan atravè travay yo,” Emmanuel Pacorme, koòdonatè jeneral òganizasyon ki dèyè emisyon an, te di nou. Vreman vre, gwo festival literè sa a, ki se sitou nan avantaj jèn otè yo, pral rejwi an prezans twa nan pi gwo ekriven ayisyen kontanporen, referans yo fè ak imòtèl yo Marc Exavier, Évelyne Trouillot ak Dédé Dorcely.
Jean-Jacques Dessalines se yon figi anblèm nan istwa lemonn modèn pou patisipasyon fwit li nan batay kont sistèm esklav la. Atravè devouman li ak kouraj li, li te enkòpore lespri endommabl tout yon pèp nwa depòte lafòs soti nan kontinan Afriken an, enplante pa menm mekanis vyolan sa a, nan Amerik pou soufri, men detèmine pou libere tèt yo anba opresyon nan fòje pwòp desten yo malgre tout bagay sa yo. risk ak difikilte. Tout lavi Desalin, tout vwayaj li pote mak yon lavi ki enskri nan batay pou libere moun li renmen yo. Detèminasyon inechèk li ak pasyon pou libète fè l ’yon senbòl vivan nan rezistans pou tout nasyon oprime sou tè a, plis pase de syèk apre lanmò li. Nou mal asosye imaj Jean-Jacques Dessalines ak dezòd. Sèl objektif la se diskredite eritaj imans li devan je listwa. "Koupe tèt, boule Kay" se ekspresyon pi pito itilize pou rezon sa yo kont karaktè li, sou wout la, ekspreseman bliye kontèks istorik ki kache nan do "koupe tèt boule Kay" nan kesyon an, tou refize anrejistre apwòch sa a. istorik nan lojik yon pozisyon jis e vanyan, anfas yon sistèm esklavaj barbare, san moralite ak limanite.
Nwèl an Ayiti se yon epòk kote kilti, espirityalite ak konvivialité mete tèt yo ansanm pou kreye yon atmosfè inik ak cho. Festival sa a, ki anrasinen byen nan tradisyon peyi a, se yon opòtinite pou rasanble fanmi yo ansanm, pataje bon manje epi selebre ansanm nan yon lespri solidarite. Atik sa a eksplore fason Nwèl selebre ann Ayiti, mete aksan sou tradisyon lokal yo, fèt ak lespri kominotè ki fè tan sa a yon eksperyans inoubliyab.
Premye nasyon nwa ki te libere tèt li anba esklavaj ak pran endepandans nan men Lafrans an 1804 e ki te enfliyanse lòt mouvman liberasyon atravè mond lan, enspire lit pou libète ak egalite.
Ayiti beni ak peyizaj natirèl espektakilè, ki gen ladan plaj sab blan, mòn ak divèsite biyolojik rich.
Ayiti gen yon eritaj istorik rich, ki gen ladan sit tankou Sitadèl Laferrière ak Palè Sans-Souci, ki nan lis UNESCO Mondyal Eritaj.
Ayiti gen yon kilti rich ak divèsifye, enfliyanse pa eleman Afriken, Ewopeyen yo ak endijèn. Mizik, dans, atizay ak kizin ayisyen yo selebre atravè lemond.
