Nouvèl / Kote moun pa twò konnen

Èske w te konnen? Ayiti se pi gwo fò nan Karayib la

Lè nou panse ak Ayiti, nou souvan panse ak kilti rich li yo, istwa ewoyik li yo ak peyizaj mayifik li yo. Men èske w te konnen Ayiti tou se peyi kote pi gwo fò nan Karayib la ye? Citadelle Laferrière, ki sitiye nan depatman Nord, se yon chèf achitekti ak yon senbòl libète ki atire plizyè milye vizitè chak ane. Moniman istorik sa a se yon sous fyète nasyonal ak yon temwayaj sou rezistans pèp ayisyen an.

Cuisine ayisyen: resèt Donuts Kanaval! (Benyen Kanaval!)

Se tan kanaval! Olye pou nou plenyen sou tradisyon ki pèdi koulè, ann rkree kèk souvni nan kwizin ou sezon fèt sa a nan fè beye! “Benyen kanaval”!

Belle-Anse, yon vilaj ant tradisyon, lanati ak potansyèl touris

Nich nan sidès Ayiti, Belle-Anse se yon destinasyon ki kaptive ak bote natirèl li ak istwa rich. Ti vil sa a, ki toujou souvan inyore pa wout touris prensipal yo, plen ak trezò ki merite yo dwe dekouvri. Plaj sovaj li yo, mòn enpoze li yo ak eritaj istorik inik li yo fè Belle-Anse yon pèl kache, pare pou sedui vwayajè yo nan rechèch nan otantisite ak trankilite. Belle-Anse, ki te fonde nan 18tyèm syèk la, toujou pote tras nan sot pase li. Istwa li, ki make pa chanjman nan non ak idantite, rann temwayaj sou boulvèsman politik ak sosyal ki te lakòz rejyon an. Depi epòk kolonyal la rive nan nesans Repiblik la, chak kwen vil la rakonte yon pati nan istwa Ayiti. Sa a pase rich konbine avèk yon lavi kiltirèl pwosede ki vibwan, kote festival lokal yo, tankou selebrasyon Sen Patwon an chak 10 desanm, ofri yon insight natif natal nan lavi moun nan lokalite yo. Rès istorik yo gaye nan tout vil la raple non sèlman epòk kolonizasyon an, men tou lit yo pou endepandans yo. Temwen sa yo nan tan lontan an, konbine avèk yon atmosfè kalm ak konsève, fè Belle-Anse yon kote kote listwa ak lanati mare annamoni. Ki sa ki fè Belle-Anse apa se san dout anviwònman natirèl espektakilè li yo. Finalman, plaj sa yo anvan dezè yo envite detant. Lagan Beach, ki kouvri ak pye palmis ak dlo kristal, ofri yon anviwònman idilik pou amater dezè, lwen foul moun yo nan destinasyon touris ki pi souvan. Bay Jacmel ki tou pre se yon vrè lajwa natirèl, pwomèt moman kalm ak chape. Vil la tou antoure pa mòn majeste, ideyal pou moun ki vle eksplore peyizaj ayisyen yo a pye, pandan y ap dekouvri divèsite biyolojik inik. Si resous natirèl Belle-Anse yo rich, yo frajil tou, e prezèvasyon espas sa yo rete yon pwoblèm enpòtan pou avni rejyon an.

Ayiti / Fort Saint-Joseph: Vès Istorik Rezistans

Sitiye nan Okap, Fort Saint-Joseph kanpe tankou yon gadyen an silans nan istwa Ayiti. Konstwi an de etap, an 1748 ak 1774, travay defansiv sa a te yon fwa yon eleman enpòtan nan sistèm pwoteksyon vil la kont atak kolonyal franse yo. Ansanm ak lòt fò tankou Picolet ak Magny, misyon li se te kontwole pasaj maritim yo ak defann souverènte ayisyen an. Sepandan, istwa li pa limite a fonksyon defansiv li. An 1802, Lè sa a, anba kontwòl jeneral Henry Christophe, fò a te vin sèn nan yon zak ewoyik nan rezistans. Te fè fas ak lame ekspedisyonè franse a, Christophe te bay lòd pou detwi magazin an poud ak pòtay antre nan fò a, konsa rann li tanporèman inutilisables. Jès vanyan sa a, byenke taktik, te kite sikatris ki pa efase sou estrikti fò a, ki temwaye eklatman feròs ant fòs kolonyal franse yo ak konbatan rezistans ayisyen yo. Mak istorik sa yo, ki toujou vizib jodi a, ofri yon fenèt sou tan pase peyi a. Yo pèmèt vizitè yo ak istoryen yo entèprete gwo batay ki te fòje idantite ayisyen an. Fort Saint-Joseph, kòm temwen rezistans ak lit pou libète a, enkòpore lespri endoptab pèp ayisyen an. Lè Gouvènman ayisyen an te rekonèt enpòtans istorik li a, li te klase ofisyèlman Fò Saint-Joseph kòm eritaj nasyonal an 1995. Rekonesans sa a te prepare wout pou efò restorasyon ki te vize pou prezève rès presye eritaj militè ayisyen an. Gras a kolaborasyon ant sektè piblik la ak finansman prive lokal yo, fò a dènyèman te retabli ak amelyore. Kidonk, Fort Saint-Joseph rete pi plis pase yon senp estrikti wòch. Se yon senbòl vivan nan rezistans ak detèminasyon pèp ayisyen an, ki raple tout vizitè yo ke istwa Ayiti anrasinen byen fon nan lit pou libète ak diyite imen. Pou dekouvri bijou listwa ayisyen an gras ak reyalite vityèl, ou ka vizite lyen sa a: https://haitiwonderland.com/haiti-virtual-reality-ht/monuments-histoire/haiti--fort-saint-joseph--visite- virtual/ 11

Fwa Liv Pòtoprens: Triyonf liv nan kapital ayisyen an

Dezyèm edisyon Fwa Liv Pòtoprens la pwograme vandredi 13 desanm 2024 la nan lokal Enstiti Fransè an Ayiti, soti 9è nan maten pou rive 3è nan apremidi. “Politik, diktati ak literati an Ayiti” se tèm yo chwazi pou dezyèm edisyon sa a. "Nou te chwazi tèm sa a akòz otè ansyen yo ki ta dwe avèk nou pou edisyon sa a. Tèm sa yo trè prezan atravè travay yo,” Emmanuel Pacorme, koòdonatè jeneral òganizasyon ki dèyè emisyon an, te di nou. Vreman vre, gwo festival literè sa a, ki se sitou nan avantaj jèn otè yo, pral rejwi an prezans twa nan pi gwo ekriven ayisyen kontanporen, referans yo fè ak imòtèl yo Marc Exavier, Évelyne Trouillot ak Dédé Dorcely.

Ayiti: Goute andirans zile a ak Lambi Kòk

Byenvini ann Ayiti, peyi ki gen diferansye ak gou ki kaptivan. Pami trezò gastronomik yo dekouvri pandan vwayaj ou a se lambi kòk, yon plat bon gou ak nourisan ki ofri tou benefis pou andirans ou. Nan atik sa a, plonje tèt ou nan mond lan nan kòk lan epi kite tèt ou sedwi pa gou ekskiz li yo ak pwopriyete dinamize. Konk larenn lan, ke yo rele tou "konk larenn lan", se yon molisk maren anblèm ann Ayiti. Kò sansib ak bon gou li fè li yon vrè plezi gastronomik. Imajine w ap jwi konk griye, wouze ak ji sitwon fre, sou yon plaj solèy peyi Dayiti, yon eksperyans ki reveye tout sans ou epi ki transpòte w nan yon mond plezi gastronomik.

Philippe Dodard: atis pi popilè ki te dekore rad atlèt ayisyen yo pou olenpik 2024 yo.

Pandan seremoni ouvèti Je Olenpik 2024 yo nan Pari, Ayiti te kaptive atansyon lemonn ak bèl rad. Inifòm atlèt ayisyen yo depase sa yo nan anpil nasyon enfliyan nan mòd ak konsepsyon. Rekonesans sa a se rezilta yon kolaborasyon eksepsyonèl ant designer vizyonè Stella Jean ak atis ki renome entènasyonalman Philippe Dodard. Forbes te konfime li: Ayiti te fè li sou podium pou rad ki pi remakab yo. Men, ki moun ki dèyè triyonf vizyèl sa a?

Haïti et son Rôle Pionnier dans l’Abolition de l’Esclavage Mondial

Pandan plizyè syèk, enstitisyon esklavaj la fè nwa istwa imen, kite dèyè yon eritaj doulè, opresyon ak lit pou libète. Sepandan, nan istwa fè nwa sa a, yon nasyon kanpe pou kouraj li ak detèminasyon li pou kraze chenn opresyon yo: Ayiti. Sitiye nan Karayib la, Ayiti te jwe yon wòl pyonye nan abolisyon esklavaj la, mete fondasyon pou batay pou libète ak egalite atravè lemond. Istwa esklavaj ann Ayiti remonte depi lè Ewopeyen yo te rive sou zile a, yo te rele Sendomeng, nan 15yèm syèk la. Kolon franse yo te byen vit te etabli yon ekonomi ki baze sou pwodiksyon sik ak kafe, yo te eksplwate anpil milyon esklav Afriken yo te depòte yo pou yo travay nan plantasyon yo. Sepandan, sistèm brital sa a te lakòz yon gwo rezistans nan men esklav, ki gen batay pou libète finalman mennen nan youn nan revolisyon ki pi enpòtan nan listwa. An 1791, anba lidèchip figi emblématiques tankou Toussaint Louverture, Jean-Jacques Dessalines ak Henri Christophe, esklav ayisyen leve kont moun k ap opresè yo nan yon rebelyon san parèy. Revòlt sa a te lakòz yon lagè endepandans ki te dire plis pase yon deseni, men finalman te lakòz pwoklamasyon endepandans Ayiti an 1804, ki te fè peyi sa a premye nasyon apre kolonyal ki te dirije pa moun ki soti nan esklavaj. Enpak Revolisyon Ayisyen an sou abolisyon esklavaj atravè lemond pa ka egzajere. Lè yo kase chenn opresyon yo e yo pwoklame endepandans yo, ayisyen yo voye yon mesaj pwisan bay tout pèp opresyon yo atravè lemond: libète posib, e li vo lapèn. Egzanp Ayiti te enspire lòt mouvman pou abolisyon esklavaj nan Amerik yo ak pi lwen, konsa ede souke fondasyon enstitisyon esklavaj la. Patisipasyon Ayiti nan batay kont esklavaj pa t sèlman sou teritwa li; li te pwolonje tou nan aksyon ekstèn kote gason ayisyen yo te voye oswa patisipe aktivman nan mouvman pou abolisyon esklavaj nan lòt rejyon nan mond lan. Pa egzanp, Prezidan ayisyen an, Alexandre Pétion, te sipòte Simón Bolívar, lidè revolisyon Sid Ameriken an, nan bay li zam, lajan e menm gason, ki te kontribye nan liberasyon plizyè peyi nan Amerik Latin nan dominasyon kolonyal. Ayiti te bay sipò tou pou mouvman endepandans yo nan Amerik Santral. Konbatan ayisyen, ki te dirije pa Jeneral Jean-Pierre Boyer, te ede patriyòt Venezyelyen yo goumen kont dominasyon Panyòl, kontribye nan liberasyon rejyon sa a. Gouvènman ayisyen an te sipòte finansyèman ak diplomatikman mouvman pou abolisyon esklavaj la nan peyi tankou Venezyela, Kolonbi ak Meksik, sa ki te kontribiye pou elimine gradyèl enstitisyon sa a nan tout rejyon an. Malgre ke Ayiti pa t patisipe dirèkteman nan Gè Sivil Ameriken an, anpil ayisyen ak desandan ayisyen te jwe yon wòl enpòtan nan mouvman abolisyonis Ozetazini. Figi ki te gen orijin ayisyen oswa ki te gen zansèt ayisyen, se te vwa enpòtan nan batay kont esklavaj ak pou dwa egal nan peyi Etazini. Eritaj Revolisyon Ayisyen an rete yon senbòl rezistans ak kouraj pou jenerasyon kap vini yo. Jodi a, pandan lemonn kontinye ap lite kont enjistis ak opresyon sou plizyè fòm, istwa Ayiti fè nou sonje batay pou libète a se yon batay inivèsèl, yon batay ki depase fwontyè ak tan. Patisipasyon Ayiti nan abolisyon esklavaj atravè mond lan rete yon chapit enpòtan nan listwa limanite. Atravè kouraj yo ak detèminasyon yo, Ayisyen te prepare wout pou yon avni kote libète ak egalite se dwa inaliénab pou tout moun.

Ki moun ki te premye abitan Ayiti? Istwa Tainos yo

Anvan Kristòf Kolon te rive an 1492, Ayiti te deja abite pa yon pèp ki te gen yon relasyon pwofon ak tè a ak lanati: Tainos yo. Premye abitan sa yo kite yon eritaj kiltirèl ak espirityèl ki kontinye enfliyanse idantite ayisyen an. Ann chèche konnen kiyès Tainos yo ye, fason yo viv, ak sa yo pote nan listwa Ayiti.